Verschillende soorten erfgoed

Beleidsmatig maakt Vlaanderen een onderscheid tussen onroerend, roerend en immaterieel erfgoed. Bij onroerend erfgoed gaat het onder meer over landschappen, monumenten en archeologische sites. Dit alles is een gewestmaterie. Roerend erfgoed verwijst naar schilderijen, gebruiksvoorwerpen, meubelstukken, documenten, enzovoort. Samen met het immaterieel erfgoed is dit een gemeenschapsmaterie.

Vanuit hun erfgoedbelevingen maken mensen dit onderscheid zelden. Het erfgoed wordt als een samenhangend geheel gezien. Gebouwen zijn niet enkel materie. Ze hebben ook een ‘ziel’, verbonden met de verhalen (soms mythes) die zich er hebben afgespeeld. Dat immaterieel erfgoed niet tastbaar is, wil ook niet zeggen dat er geen materiële aspecten zijn: geen muziek zonder instrumenten, geen molenaarsambacht zonder molen en geen biercultuur zonder brouwerijen. De mogelijke aanknopingspunten zijn oneindig en daar gaat deze Open Monumentendag over.

Immaterieel Erfgoed in Vlaanderen

In 2006 ondertekende België het verdrag van de Unesco. Vanaf dan ontwikkelde Vlaanderen een beleid rond immaterieel erfgoed, al moest men niet van nul beginnen. In het beleid voor volkscultuur was er al aandacht voor tradities, gewoonten, kennis en technieken die van generatie op generatie werden doorgegeven. Ook Vlaanderen heeft vandaag een inventaris van het immaterieel erfgoed. Daarop staan onder meer de pelgrimstafel in het Sint-Julianusgasthuis, het telen van grondwitloof en de frietkot- en kermiscultuur. Daarnaast kunnen erfgoedgemeenschappen hun praktijken registreren in een online databank. De bedoeling is om zo immaterieel erfgoed een gezicht te geven, te sensibiliseren en het netwerk te ondersteunen. Onder meer het Antwerps dialect en het Bağlama  spelen in Berchem zijn er ingeschreven.

Op 17 oktober 2003 stelde de Algemene Conferentie van de Unesco het Verdrag ter bescherming van het immaterieel erfgoed vast. De 20ste verjaardag van het verdrag wordt gevierd door het immaterieel erfgoed in de kijker te zetten. Daarom is het onder de titel ‘Met hart en ziel’ ook het thema voor Open Monumentendag 2023.

Immaterieel erfgoed is niet tastbaar. Het gaat om orale uitingen en tradities, muziek, dans en andere podiumkunsten, sociale gebruiken, rituelen en feesten, sport en spel, eet- en drinkcultuur, ambachten, traditioneel vakmanschap en technologie. Erfgoedgemeenschappen bepalen van onderuit wat immaterieel erfgoed is. Het zijn mensen die zich rond het erfgoed verzamelen en het doorgeven aan volgende generaties. ‘Met hart en ziel’, wil dan ook focussen op de talrijke vrijwilligers die zich inzetten voor het bewaren van ons (immaterieel) erfgoed.

Het kersenbloesemfestival in Japan, de dans van de draaiende derwisjen in Turkije, het Chinese drakenfestival, de Argentijnse tango of het fokken van Lipizanerpaarden onder meer in Oostenrijk en Kroatië. Het zijn slechts enkele voorbeelden van de 677 elementen die momenteel opgenomen zijn op de Representatieve Lijst van het Immaterieel Erfgoed van de Mensheid van de Unesco. Ze tonen meteen de wereldwijde rijkdom en culturele diversiteit. Enkele Belgische elementen op de lijst? De biercultuur, reuzen- en drakenoptochten, het carnaval van Binche, de garnaalvisserij te paard en de beiaardcultuur.

De rijke geschiedenis van Antwerpen kan je nog aflezen van talrijke gebouwen, elk met hun eigen verhaal. Maar Antwerpen heeft meer te bieden dan enkel haar gebouwd patrimonium. Denk aan het sappige dialect, de volkse verhalen en historische figuren zoals Rubens en Plantin die van Antwerpen hun thuishaven maakten. Laat je deze editie van Open Monumentendag onderdompelen in het immaterieel erfgoed van Antwerpen en ontdek de stad zoals je nog nooit eerder deed.