Sinds december 2019 is de archeologische openluchtsite ‘Kipdorp’, iets ten noorden van het nieuwe Operaplein, opengesteld voor het publiek. De Kipdorpsite maakt deel uit van de Spaanse Omwalling, die in het midden van de zestiende eeuw gebouwd werd in opdracht van Keizer Karel. Ze bestaat uit de zuidelijke flank en kazemat van het bastion, een gedeelte van de Kipdorpbrug en een lengte van zeventig meter van de stadsmuur. Deze vestingwerken beschermden de Kipdorppoort. 

De openluchtsite werd in 2018 opgegraven en gerestaureerd naar aanleiding van het project Noorderlijn, de tweede en laatste fase van de heraanleg van de leien. Doordat de tunnel onder het Operaplein door het bastion en de fundamenten van de Kipdorpbrug gingen werd de zone archeologisch onderzocht. De vestinggracht werd laag per laag afgegraven en onderzocht. Dit leverde duizenden vondsten op, die een kijk bieden op de activiteiten die van de zestiende tot het midden van de negentiende eeuw rond deze stadspoort plaatsvonden. 

De vondsten vertellen onder meer over de vrijetijdsbesteding van de stadsbewoners uit de zestiende tot negentiende eeuw. De brede stadswallen en vesten waren een geliefde ontmoetingsplaats waar men rustig kon kuieren, een pijpje roken of een balletje slaan met vrienden. 

Uit de Antwerpse stadsgeboden blijkt dat er op de wallen allerlei bal- en bolspelen werden beoefend. Naast honderden knikkers uit aardewerk, een tientallen drijf- en haktollen, ronde speelschijfjes in hout of been, dobbelstenen en muziekinstrumenten werden ook 350 houten ballen gevonden. Het merendeel van deze ballen was vervaardigd uit gemakkelijk bewerkbaar hout van pitvruchtbomen, zoals appel- en perenbomen. De diameter varieerde van 2,6 tot 9,2 cm. Een kwart van de ballen was versierd met ingekraste lijnen, mogelijk persoonlijke merktekens van de spelers. Een reeks ballen bleek ook verzwaard met lood. Ze worden kloten genoemd, het metalen gedeelte is de pil. 

Balspelen waarbij een houten bol naar een doel werd geslagen of geworpen waren zo populair dat ze soms werkelijk overlast bezorgden en verboden werden. Zo gebeurde het dat het spel ‘pailemaille’, waarbij een zware houten bal (paille) met een slaghout (maille) naar een doel werd geslagen, voorbijgangers verwondde. Een stadsgebod uit 1597 verbood om het spel nog op de vesten te spelen. 

Ook zwemmen en vissen in de vesten was verboden, maar daar trokken de Antwerpenaren zich weinig van aan. De geboden moesten telkens opnieuw worden herhaald. Het zwemverbod was bedoeld om de bevolking te beschermen tegen verdrinking en tegen het gevaar op zedenschennis. Zwemmers en naaktlopers riskeerden een boete wegens schending van de openbare zeden. Het visverbod was vooral bedoeld om de oevers van de vesten te beschermen tegen afbrokkeling. Bovendien vreesde het stadsbestuur dat de visnetten de bodem zouden omwoelen, zodat de kans op het uitbreken van infecties toenam. 

In de winter werd er trouwens druk geschaatst op de bevroren stadsgracht. De Antwerpenaren maakten hun schaatsen en sleeën zelf van afgeplatte dierenbotten.

 Meer info over de opgravingen van de Kipdorpsite

 Meer info over de tentoonstelling in het Felixatelier

  Oudeleeuwenrui 29, 2000 Antwerpen

Moderne sporten zijn ontstaan uit oude vrijetijdsbestedingen. Zo was kaatsen een voorloper van tennis en groeide golf uit het middeleeuwse kolven. De introductie van gestandaardiseerde en georganiseerde sporten betekende niet dat de volksspelen verdwenen. Ze bleven als lokale overleveringen hun weg gaan. Er zijn dan ook  geen algemeen geldende reglementen en de vereisten qua infrastructuur en materiaal  zijn minder hoog. Een groot deel van de volkse recreatie speelde zich dan ook af in en rond de kroeg. Antwerpen telde in de negentiende eeuw talrijke spelmaatschappijen. Bij de typische caféspelen waren naast biljart en kegelen vooral het schijvenspel, vogelpik en tonspel erg populair. Ook de schutterij, het kaatsen en de prijsvluchten met duiven waren veel beoefende volksspelen in Antwerpen.