  Jan Blockxstraat 1, 2018 Antwerpen

Hoewel niet de grootste buitenlandse gemeenschap (dat was de Nederlandse) was de ‘Duitse kolonie’ van Antwerpen rond 1900 de meest zichtbare in Antwerpen. Ze vormde een goed georganiseerde groep en bouwde een hecht netwerk van sociale, economische en culturele verenigingen uit. Een Duitser in Antwerpen kon voor alles van zijn eigen cultuur in Antwerpen terecht. Onder Duitse migranten werd dan ook gegrapt: als er twee Duitsers zijn richten ze een vereniging op, komt er een derde bij dan heb je twee verenigingen. De drijvende kracht achter dit netwerk waren gefortuneerde kooplui en ondernemers.

De Jan Blockxstraat werd aangelegd en verkaveld in opdracht van Heinrich Albert von Barry, een bankier, ondernemer en maritiem agent van Duitse oorsprong. Hij was een leidende figuur binnen de Duitse gemeenschap en werd de ‘Duitse burgemeester van Antwerpen’ genoemd. De nieuwe straat kreeg zijn naam. Omwille van zijn pro-Duitse houding tijdens de Eerste Wereldoorlog werd ze daarna  naar componist Jan Blockx vernoemd.

Ingenieur-architect Walter Van Kuyck en Emile Vereecken ontwierpen het aanleg- en verkavelingsplan. Tot dit project behoorde ook een eerste groep van vijf cottagewoningen in art-nouveaustijl en het ontwerp van de turnzaal van het in 1882 opgerichte Deutscher Turnverein. Die bestond uit een driebeukige open hal met ijzeren structuur van wel circa 12 m hoog, verlicht door een grote raampartij. Hiernaast bevond zich een vandaag verdwenen toegangsgebouw met café en verenigingslokalen en twee kegelbanen. 

De ‘Deutsche Turnhalle’ werd in 1904 ingehuldigd. In het interbellum werd het pand eigendom van de familie Englebert (Uniroyal -Englebert banden - thans Continental) die sinds de opkomst van de fietsbanden, net voor de eerste wereldoorlog haar productie van autobanden zag verviervoudigd en zo de eerste autobandenfabriek in Benelux bouwde (een van de eerste in europa). Voor de opslag van haar banden realiseerden ze in het gebouw 2 betonnen tussenvloeren. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte het gebouw zwaar beschadigd en werd het raam aan de voorgevel dichtgemetst en daarachter een vrachtlift geinstalleerd. Het complex kwam begin jaren ’70 in handen van een drukkerij – later Mediaxis en werd lange tijd gebruikt als papieropslagplaats  gebruikt.  In 1999  kocht architectenbureau eld het pand en gaf er een nieuwe bestemming aan door er een dynamische ( in de geest ook ‘sportieve’) werkruimte van te maken. eld renoveerde het pand met respect voor de initiële structuur. Het raam aan de voorzijde werd terug opengemaakt en in de zijgevel werden bijkomende ramen aangebracht om daglicht te trekken. De gietijzeren structuur werd gereinigd en geschilderd, de houten zoldering volledig gezandstraald en hersteld, voorzien van een brandwerende vernis om een verticale circulatie te creëren en de eerste verdieping van licht te voorzien werden enkele vloeropeningen aangebracht. Na bijna 20 jaar is het gebouw nog steeds zeer eigentijds – tijdloos. De open ruimte en mezzaninetrappen zorgen voor de dagelijks noodzakelijke beweging van de medewerkers. 

Duitse turnverenigingen vonden hun oorsprong in de bewegingsleer van Friedrich Ludwig Jahn. Hij combineerde al langer bekende theorieën over lichaamsbeweging met een nationalistische ideologie. Turnen bood in Jahns gedachten de ideale omstandigheden om het lichaam te sterken en weerbaar te maken terwijl tegelijk met wandelen, als integraal onderdeel van het turnen, nationalistisch politieke ideeën verbreid konden worden. Overal waar Duitsers gingen wonen ontstonden turnverenigingen.

 www.eld.be

Sporten kan overal. Sommige gebouwen zijn speciaal gebouwd om in te sporten, andere zijn omgevormd tot sportlocatie of worden er sporadisch voor gebruikt. Zo werd in de Handelsbeurs bij gelegenheid ook gerolschaatst en geschermd en werd het districtshuis van Borgerhout gebruikt voor het houden van een bokstoernooi. Andersom zijn er ook sportlocaties die nu een andere bestemming hebben gekregen. Zo werd de zaal van het Duitse Turnverein na jarenlange verwaarlozing omgevormd tot architectenbureau eld. Parken zijn dan weer uitgelezen voorbeelden van plaatsen die niet in de eerste plaats ontworpen zijn om te sporten, maar waar in de loop der tijd steeds meer gesport wordt.