Grote Markt 1, 2000 Antwerpen
Stadhuis
Ontstaan Antwerps bestuur
De middeleeuwse Antwerpse gemeenschap had stilaan nood aan een eigen bestuur. In een kroniek van 1083-1100 werden stedelijke magistraten vermeld en rond 1146 is er voor het eerst sprake van ‘scabini’ of schepenen. Ze bekrachtigden overeenkomsten en spraken recht. In 1221 bevestigde de hertog van Brabant deze situatie door Antwerpen stadsrechten te verlenen. Tot aan de Franse Revolutie waren burgemeesters en schepenen zowel bestuurder als rechter. Zij voerden deze taken steeds samen uit met vertegenwoordigers van de vorst (schout en amman).
Van Broodhuis naar stadhuis
De eerste schepenen vergaderden in één van de bestuurlijke gebouwen van de vorst, het Broodhuis. In 1406 werd een eigen raadhuis gebouwd. Het natuurstenen gebouw in gotische stijl bevond zich naast het stadhuis aan de kant van de Suikerrui. Halverwege de 16de eeuw was het gebouw in slechte staat en werd het vervangen door het huidige stadhuis.
In 1560 werd een ontwerpwedstrijd georganiseerd voor de bouw van dit stadhuis. Alles wijst er op dat er niet één laureaat werd geselecteerd, maar dat het uitgevoerde plan een combinatie was van verschillende elementen uit de ontwerpen van meerdere kunstenaars en architecten. In de bouwrekeningen kwamen onder meer volgende progressieve kunstenaars voor: Cornelis Floris De Vriendt, Willem Paludanus, Nicolo Scarini, Loys Du Foys, Jacques Du Broecq en Jan Mynsheere. Het persoonlijk aandeel van elk van hen was moeilijk te achterhalen. Wel blijkt dat Cornelis Floris De Vriendt niet enkel de bouwleiding had, maar ook verantwoordelijk was voor een groot deel van de uitvoeringstekeningen.
De eerste steen werd gelegd in 1561. Amper vier jaar later, op 27 februari 1565, werd het nieuwe stadhuis ingehuldigd. De werken werden bekostigd door het uitschrijven van rentebrieven. De schuldaflossing gebeurde met inkomsten uit de verkoop van staatseigendommen en de verhuuropbrengsten van de kelders, en winkelruimtes en magazijnen op het gelijkvloers.
Eerste binnen- en buitenburgemeesters van Antwerpen
Zonder toestemming van de hertog stellen de schepenen twee ‘borchmeester’ aan: Nikolaas van Wijneghem en Gilis Backeler. De ene was binnenburgemeester die zich vooral bezighield met juridische en interne stedelijke aangelegenheden. De andere buitenburgemeester, verantwoordelijk voor de militaire en politieke belangen van de stad en die de stad naar buiten toe vertegenwoordigde. In 1411 erkende de hertog de burgemeesters als een verworven recht.
Italiaanse renaissance met gotische kenmerken
Het nieuwe stadhuis was het eerste gebouw in de Nederlanden dat een synthese bracht tussen de gotische bouwtraditie en de gevelordening van de Italiaanse renaissance. Het rechthoekig grondplan met vleugels rond een later overdekte binnenkoer was traditioneel en te vergelijken met andere handelshallen. De gevelordening verwees echter naar de Italiaanse renaissance. Vernieuwende elementen waren de vlakke, horizontale gevelopbouw. Die werd doorbroken door het beeldrijke en eerder verticale middenrisaliet, het gebruik van klassieke orden en de kleurrijke, decoratieve gevelmaterialen. De ritmische travee van de middenrisaliet werd rechtstreeks overgenomen uit het door Pieter Coecke vertaalde architectuurboek van Serlio. De open mezzanine die de overgang vormde naar het dak, deed denken aan de Italiaanse palazzo’s.
De middenrisaliet werd gedecoreerd met half verheven beeldhouwwerk, vergulde wapens, allegorische beelden, obelisken, gevleugelde leeuwen en een keizerlijke adelaar. In 1587 veranderde de symboliek van het geheel toen Alexander Farnese onder druk van de jezuïeten een Mariabeeld liet aanbrengen in de plaats van de oorspronkelijke Brabofiguur, die symbool stond voor de aloude privileges van het hertogdom Brabant en het markgraafschap Antwerpen.
Toen in 1799 de inboedel van het stadhuis openbaar werd verkocht, verdween het oorspronkelijke interieur. In de loop van de 19de eeuw werden onder leiding van achtereenvolgens François Verly, Pierre Bourla, Jozef Schadde, Pieter Dens, Alexis Van Mechelen en Jean Jacques Winders heel wat aanpassings- en verbouwingswerken uitgevoerd. Ook de indeling van het interieur van na de heropbouw van 1579 wijzigde grondig. De binnenplaats werd overdekt en omgevormd tot een trappenhuis en bel-etage, dat we nu kennen als het Schoon Verdiep. De romantische 19de-eeuwe schilderingen tonen belangrijke momenten uit de geschiedenis van Antwerpen.
Restauratie stadhuis 2018-2022
In 2018 startte de restauratie van het stadhuis. De werken zijn bijna voltooid. De gelijkvloerse verdieping is gedeeltelijk toegankelijk en de centrale inkom ligt terug aan de Grote Markt. Het Schoon Verdiep is in ere hersteld en de buitengevel is gerestaureerd. De kabinetten van de schepenen krijgen een plaats op de eerste en tweede verdieping. Op de tweede verdieping worden daarvoor aan weerszijden van de centrale koepel functionele, dubbelhoge ruimtes opgetrokken. Zo wordt het stadhuis opnieuw het centrum van de Antwerpse politiek.
Bezoek met gids
Grote Markt 1, 2000 Antwerpen
Stadhuis
Bezoek met gids
Eerste binnen- en buitenburgemeesters van Antwerpen
Zonder toestemming van de hertog stellen de schepenen twee ‘borchmeester’ aan: Nikolaas van Wijneghem en Gilis Backeler. De ene was binnenburgemeester die zich vooral bezighield met juridische en interne stedelijke aangelegenheden. De andere buitenburgemeester, verantwoordelijk voor de militaire en politieke belangen van de stad en die de stad naar buiten toe vertegenwoordigde. In 1411 erkende de hertog de burgemeesters als een verworven recht.
Ontstaan Antwerps bestuur
De middeleeuwse Antwerpse gemeenschap had stilaan nood aan een eigen bestuur. In een kroniek van 1083-1100 werden stedelijke magistraten vermeld en rond 1146 is er voor het eerst sprake van ‘scabini’ of schepenen. Ze bekrachtigden overeenkomsten en spraken recht. In 1221 bevestigde de hertog van Brabant deze situatie door Antwerpen stadsrechten te verlenen. Tot aan de Franse Revolutie waren burgemeesters en schepenen zowel bestuurder als rechter. Zij voerden deze taken steeds samen uit met vertegenwoordigers van de vorst (schout en amman).
Van Broodhuis naar stadhuis
De eerste schepenen vergaderden in één van de bestuurlijke gebouwen van de vorst, het Broodhuis. In 1406 werd een eigen raadhuis gebouwd. Het natuurstenen gebouw in gotische stijl bevond zich naast het stadhuis aan de kant van de Suikerrui. Halverwege de 16de eeuw was het gebouw in slechte staat en werd het vervangen door het huidige stadhuis.
In 1560 werd een ontwerpwedstrijd georganiseerd voor de bouw van dit stadhuis. Alles wijst er op dat er niet één laureaat werd geselecteerd, maar dat het uitgevoerde plan een combinatie was van verschillende elementen uit de ontwerpen van meerdere kunstenaars en architecten. In de bouwrekeningen kwamen onder meer volgende progressieve kunstenaars voor: Cornelis Floris De Vriendt, Willem Paludanus, Nicolo Scarini, Loys Du Foys, Jacques Du Broecq en Jan Mynsheere. Het persoonlijk aandeel van elk van hen was moeilijk te achterhalen. Wel blijkt dat Cornelis Floris De Vriendt niet enkel de bouwleiding had, maar ook verantwoordelijk was voor een groot deel van de uitvoeringstekeningen.
De eerste steen werd gelegd in 1561. Amper vier jaar later, op 27 februari 1565, werd het nieuwe stadhuis ingehuldigd. De werken werden bekostigd door het uitschrijven van rentebrieven. De schuldaflossing gebeurde met inkomsten uit de verkoop van staatseigendommen en de verhuuropbrengsten van de kelders, en winkelruimtes en magazijnen op het gelijkvloers.
Italiaanse renaissance met gotische kenmerken
Het nieuwe stadhuis was het eerste gebouw in de Nederlanden dat een synthese bracht tussen de gotische bouwtraditie en de gevelordening van de Italiaanse renaissance. Het rechthoekig grondplan met vleugels rond een later overdekte binnenkoer was traditioneel en te vergelijken met andere handelshallen. De gevelordening verwees echter naar de Italiaanse renaissance. Vernieuwende elementen waren de vlakke, horizontale gevelopbouw. Die werd doorbroken door het beeldrijke en eerder verticale middenrisaliet, het gebruik van klassieke orden en de kleurrijke, decoratieve gevelmaterialen. De ritmische travee van de middenrisaliet werd rechtstreeks overgenomen uit het door Pieter Coecke vertaalde architectuurboek van Serlio. De open mezzanine die de overgang vormde naar het dak, deed denken aan de Italiaanse palazzo’s.
De middenrisaliet werd gedecoreerd met half verheven beeldhouwwerk, vergulde wapens, allegorische beelden, obelisken, gevleugelde leeuwen en een keizerlijke adelaar. In 1587 veranderde de symboliek van het geheel toen Alexander Farnese onder druk van de jezuïeten een Mariabeeld liet aanbrengen in de plaats van de oorspronkelijke Brabofiguur, die symbool stond voor de aloude privileges van het hertogdom Brabant en het markgraafschap Antwerpen.
Toen in 1799 de inboedel van het stadhuis openbaar werd verkocht, verdween het oorspronkelijke interieur. In de loop van de 19de eeuw werden onder leiding van achtereenvolgens François Verly, Pierre Bourla, Jozef Schadde, Pieter Dens, Alexis Van Mechelen en Jean Jacques Winders heel wat aanpassings- en verbouwingswerken uitgevoerd. Ook de indeling van het interieur van na de heropbouw van 1579 wijzigde grondig. De binnenplaats werd overdekt en omgevormd tot een trappenhuis en bel-etage, dat we nu kennen als het Schoon Verdiep. De romantische 19de-eeuwe schilderingen tonen belangrijke momenten uit de geschiedenis van Antwerpen.
Restauratie stadhuis 2018-2022
In 2018 startte de restauratie van het stadhuis. De werken zijn bijna voltooid. De gelijkvloerse verdieping is gedeeltelijk toegankelijk en de centrale inkom ligt terug aan de Grote Markt. Het Schoon Verdiep is in ere hersteld en de buitengevel is gerestaureerd. De kabinetten van de schepenen krijgen een plaats op de eerste en tweede verdieping. Op de tweede verdieping worden daarvoor aan weerszijden van de centrale koepel functionele, dubbelhoge ruimtes opgetrokken. Zo wordt het stadhuis opnieuw het centrum van de Antwerpse politiek.