Protestantse kerk: De Brabantse Olijfberg
1400 religieuzen
Het herstel van de Rooms katholieke godsdienst na de val van Antwerpen (1585) gaf aanleiding tot talrijke nieuwe kerkelijke stichtingen, voornamelijk kloostergemeenschappen. Volgens een telling woonden er in 1699 ruim 1400 religieuzen in de stad. Ze waren verspreid over een zeventiental vrouwen- en een twaalftal mannenkloosters. Door de vele oorlogen durfden de kloosterlingen niet meer op het platteland te wonen en vestigden ze zich binnen de stadsmuren. Antwerpen wilde zich profileren als katholieke stad en toonde zich erg gastvrij voor al die nieuwe ordes.
Annuntiaten
In 1608 verhuisden acht zusters annuntiaten vanuit Leuven naar Antwerpen. Zij behoorden tot een contemplatieve orde van franciscaanse inspiratie die zich vooral bezig hield met de overdenking en beoefening van de tien deugden van Maria. Stelselmatig kochten de zusters gronden tussen de Lange Winkelstraat, de Kauwenberg en de Rodestraat om er een klooster te bouwen. Jeanne Moerentorf (Moretus) was één van hen. In 1614 werd de eerste steen voor het nieuwe klooster gelegd. Een jaar later begon ook de bouw van de kerk. De aartshertogen Albrecht en Isabella legden de eerste steen en deden royale giften. Ook voor andere kloosters en kerken traden zij op als gulle schenkers. De dag ervoor hadden zij hetzelfde gedaan voor de kloosterkerk van de augustijnen in de Kammenstraat. Het beleid van de aartshertogen bestond er in met overheidsopdrachten en andere stimulansen het rooms-katholieke geloofs- en cultuurleven te doen herleven.
Eerste vermelding van ‘Brabantse Olijfberg’ als schuilnaam voor een protestantse gemeenschap
In de 17de eeuw konden de protestanten hun geloof niet openlijk belijden. Daarom kwamen ze in het geheim in kleine groepjes samen in het huis van een van de leden. De Brabantse Olijfberg was de schuilnaam voor zo’n groepering en werd voor het eerst vermeld in 1652. Hun bekendste lid was Jacob Jordaens, die zijn woning tussen 1674 en 1678 openstelde.
Boven- en benedenkerk
De kerk werd voltooid in 1620 en bestond uit een bovenkerk voor de slotzusters en een publieke benedenkerk. Het ontwerp werd in het verleden vaak onterecht toegeschreven aan Wenceslas Coeberger. Na de afschaffing van de contemplatieve orden in 1781 door Jozef II deden de gebouwen achtereenvolgens dienst als paardenstal en militaire bakkerij. In 1798 werd het complex te koop aangeboden, maar voor de kerk werd geen koper gevonden. Het bleef militair domein. Niet veel later brak er een brand uit die de toren en het dak volledig verwoestte.
Terug naar de protestanten
In 1819 stond koning Willem I de zwaar beschadigde kerk af aan de protestantse gemeenschap. Ze werd gerestaureerd, heringericht als protestantse kerk, en in 1821 ingewijd. De voorziene siertoren werd op het laatste moment vervangen door het klokkenhuis op de gevel. Een geschikte plek voor de luidklok van de verdwenen citadelkerk. Het kerkgebouw biedt sinds dan onderdak aan diverse Antwerpse protestantse geloofsgemeenschappen.
Recente renovatie
Haar huidig uitzicht dankt de kerk aan een restauratie uit 1901 op initiatief van de Duitstalige protestantse gemeenschap, onder leiding van architect Frans Van Dijk. De buitenlijnen van het kerkgebouw bleven intact. De gevel werd echter voorzien van een gotische inkom. Het interieur werd volledig verbouwd en aangepast aan de smaak van de Lutherse geloofsgemeenschap. Onlangs werd de buitenrestauratie (begonnen in 2014) voltooid met de terugplaatsing van de glas-in-loodramen. De interieurrestauratie met het herstel van de neogotische polychromie is de volgende stap in dit gefaseerde restauratiedossier.
Lange Winkelstraat 5, 2000 Antwerpen
Bezoek met gids
Protestantse kerk: De Brabantse Olijfberg
Lange Winkelstraat 5, 2000 Antwerpen
Bezoek met gids
Eerste vermelding van ‘Brabantse Olijfberg’ als schuilnaam voor een protestantse gemeenschap
In de 17de eeuw konden de protestanten hun geloof niet openlijk belijden. Daarom kwamen ze in het geheim in kleine groepjes samen in het huis van een van de leden. De Brabantse Olijfberg was de schuilnaam voor zo’n groepering en werd voor het eerst vermeld in 1652. Hun bekendste lid was Jacob Jordaens, die zijn woning tussen 1674 en 1678 openstelde.
1400 religieuzen
Het herstel van de Rooms katholieke godsdienst na de val van Antwerpen (1585) gaf aanleiding tot talrijke nieuwe kerkelijke stichtingen, voornamelijk kloostergemeenschappen. Volgens een telling woonden er in 1699 ruim 1400 religieuzen in de stad. Ze waren verspreid over een zeventiental vrouwen- en een twaalftal mannenkloosters. Door de vele oorlogen durfden de kloosterlingen niet meer op het platteland te wonen en vestigden ze zich binnen de stadsmuren. Antwerpen wilde zich profileren als katholieke stad en toonde zich erg gastvrij voor al die nieuwe ordes.
Annuntiaten
In 1608 verhuisden acht zusters annuntiaten vanuit Leuven naar Antwerpen. Zij behoorden tot een contemplatieve orde van franciscaanse inspiratie die zich vooral bezig hield met de overdenking en beoefening van de tien deugden van Maria. Stelselmatig kochten de zusters gronden tussen de Lange Winkelstraat, de Kauwenberg en de Rodestraat om er een klooster te bouwen. Jeanne Moerentorf (Moretus) was één van hen. In 1614 werd de eerste steen voor het nieuwe klooster gelegd. Een jaar later begon ook de bouw van de kerk. De aartshertogen Albrecht en Isabella legden de eerste steen en deden royale giften. Ook voor andere kloosters en kerken traden zij op als gulle schenkers. De dag ervoor hadden zij hetzelfde gedaan voor de kloosterkerk van de augustijnen in de Kammenstraat. Het beleid van de aartshertogen bestond er in met overheidsopdrachten en andere stimulansen het rooms-katholieke geloofs- en cultuurleven te doen herleven.
Boven- en benedenkerk
De kerk werd voltooid in 1620 en bestond uit een bovenkerk voor de slotzusters en een publieke benedenkerk. Het ontwerp werd in het verleden vaak onterecht toegeschreven aan Wenceslas Coeberger. Na de afschaffing van de contemplatieve orden in 1781 door Jozef II deden de gebouwen achtereenvolgens dienst als paardenstal en militaire bakkerij. In 1798 werd het complex te koop aangeboden, maar voor de kerk werd geen koper gevonden. Het bleef militair domein. Niet veel later brak er een brand uit die de toren en het dak volledig verwoestte.
Terug naar de protestanten
In 1819 stond koning Willem I de zwaar beschadigde kerk af aan de protestantse gemeenschap. Ze werd gerestaureerd, heringericht als protestantse kerk, en in 1821 ingewijd. De voorziene siertoren werd op het laatste moment vervangen door het klokkenhuis op de gevel. Een geschikte plek voor de luidklok van de verdwenen citadelkerk. Het kerkgebouw biedt sinds dan onderdak aan diverse Antwerpse protestantse geloofsgemeenschappen.
Recente renovatie
Haar huidig uitzicht dankt de kerk aan een restauratie uit 1901 op initiatief van de Duitstalige protestantse gemeenschap, onder leiding van architect Frans Van Dijk. De buitenlijnen van het kerkgebouw bleven intact. De gevel werd echter voorzien van een gotische inkom. Het interieur werd volledig verbouwd en aangepast aan de smaak van de Lutherse geloofsgemeenschap. Onlangs werd de buitenrestauratie (begonnen in 2014) voltooid met de terugplaatsing van de glas-in-loodramen. De interieurrestauratie met het herstel van de neogotische polychromie is de volgende stap in dit gefaseerde restauratiedossier.