Circulaire
stad
Een goed stedelijk klimaatbeleid kijkt verder dan het energiegebruik op het eigen grondgebied. Onze koolstofvoetafdruk39 hangt namelijk niet enkel af van de omvang en de aard van energie die we in de stad gebruiken en opwekken, maar ook van de ontginning, productie, transport en consumptie van producten en het voedsel dat we consumeren en de verwerking van afval dat hieruit ontstaat.
In een circulaire stad worden grondstoffen en producten zoals water, energie of materialen opnieuw gebruikt in andere producten of toepassingen in plaats van dat ze wegstromen of weggegooid worden. Sommige producten worden bijvoorbeeld hersteld, hebben een hoge tweedehandswaarde of kunnen makkelijk uit elkaar gehaald worden en omgevormd worden tot nieuwe producten. Dit heeft een belangrijke impact op de klimaatdoelstellingen. Grondstoffen zijn immers eindig. Maar niet alle producten en diensten die we gebruiken hebben het potentieel van circulariteit. Voor deze producten is klimaatbewust aankopen belangrijk.
10.2 Maatregelen
10.1 Wat doen we al?
Repair Café
© Tom Cornille
10.1.1 Proefprojecten rond circulariteit
Bewoners uit Antwerpen Zuid gebruiken minder energie, water en materialen en produceren minder afval in het proefproject ‘Circulair Zuid’. Met behulp van slimme technologie en via opdrachten in het dagelijkse leven zien we een gedragsverandering naar circulair leven bij bewoners ontstaan. Dit project werkt met mensen en vertrekt van het gedrag van mensen. Via activiteiten en incentives kregen zij de kans om op een gemakkelijke manier kleine stapjes te zetten richting circulair gedrag.
De ‘Gedempte Zuiderdokken’ zijn dan weer een voorbeeld van hoe infrastructuur en grootschalige projecten een driver voor circulariteit kunnen zijn. Hier zijn daken rondom het plein verbonden met één grote collectieve waterput van 1.500m³, die zowel door de bewoners als door de omgeving (planten en onderhoud van straten) gebruikt zal worden.
10.2 Maatregelen
10.1.2 Transitie naar circulaire economie: Blue Gate en Blue Chem
Via publiek-private samenwerking worden de terreinen van Petroleum Zuid gesaneerd en herontwikkeld tot Blue Gate Antwerp. De ambities zijn groot. Blue Gate Antwerp wordt een klimaatneutraal bedrijventerrein en is voorbehouden voor bedrijven die innovatie en hergebruik van grondstoffen, circulaire economie, hoog in het vaandel dragen. Het gaat om bedrijven die zich kunnen ontwikkelen door de aanwezigheid van gelijkgezinde en complementaire bedrijven. Zo genereert het ene bedrijf reststromen die elders binnen het bedrijfsterrein als grondstoffen gebruikt kunnen worden, en omgekeerd. De ligging van de site aan de Schelde en vlakbij het centrum biedt alle troeven om goederentransport slim en efficiënt te organiseren via binnenvaart of via het stadsdistributienetwerk.
BlueChem, incubator voor duurzame chemie, past naadloos in de ambitieuze visie van Blue Gate Antwerp. Het is een unieke samenwerking tussen overheid, industrie en kennisinstellingen met als doelstelling groeibedrijven helpen om duurzame innovaties te ontwikkelen voor de chemie van de toekomst. BlueChem zal inzetten op de valorisatie van afval- en nevenstromen, procesoptimalisatie, de ontwikkeling van hernieuwbare chemicaliën en duurzame producten.
10.1.3 Kringwinkel, Repair Cafés en circulaire mode
Door te delen, herstellen en hergebruiken hebben we minder snel nieuwe spullen nodig en besparen we op grondstoffen en energie. Repair Cafés zijn ondertussen ingeburgerd in Antwerpen: mensen herstellen er hun fiets, elektrisch toestel of kleding met de hulp van vrijwilligers. Het netwerk van De Kringwinkel en andere tweedehandszaken stimuleren de levensduurverlenging van producten en besparen zo op grondstoffen en energie.
In Stadslab 2050 nemen we heel wat duurzame toekomstuitdagingen op. Als modestad gingen we op zoek naar innovatieve experimenten en projecten rond een circulaire economie voor de modeketen. Binnen dit ‘Fashion flows traject’ ontstond ‘Close the Loop’ uit een samenwerking tussen Flanders DC en Vlaanderen Circulair. ‘Close the Loop’ is het online platform dat de mode-industrie gidst naar een circulaire aanpak. Ook onderzocht Stadslab 2050 de bijdrage van de deeleconomie aan het toekomstperspectief van een duurzame stad in 2050. Het project ‘De delende stad’ wil de ontwikkeling van een duurzame economie versnellen in Antwerpen en onderzoekt de rol van de stad vanuit verschillende invalshoeken (als facilitator, regelgever, netwerkpartner, economische speler).
10.1 Wat doen we al?
In een circulaire stad zetten we in op maximaal en slim hergebruik van grondstoffen, producten en materialen.
10.2.1 Voeding
De productie, verwerking en distributie van voeding hebben een belangrijk aandeel in de totale broeikasgasuitstoot. Hoe voeding wordt geproduceerd, getransporteerd, verwerkt, verpakt, verkocht, bereid en uiteindelijk geconsumeerd of verloren gaat, al deze handelingen en keuzes dragen bij tot de impact van de voedselketen op het klimaat. De stad Antwerpen ontwikkelt daarom in samenwerking met lokale partners een lokale verbindende voedselstrategie. In afwachting hiervan geeft de stad Antwerpen alvast het goede voorbeeld.
Met de oprichting van een Opslag- en distributiecentrum (ODC) in 2017 heeft de stad een structurele logistieke ondersteuning voor de voedselhulp gecreëerd. Door het bundelen van verschillende processen zal de voedselketen met één schakel verlengd worden en zullen bijgevolg grotere volumes voedsel toch nog geconsumeerd kunnen worden in plaats van weggegooid of vernietigd te moeten worden.
De stad Antwerpen heeft deze legislatuur ook budget voorzien om gezonde schoolmaaltijden aan te bieden op kleuter- en lagere scholen van de verschillende schoolnetten. Dit aanbod zal maximaal gestoeld worden op duurzame principes zoals verhoudingsgewijs meer plantaardige dan dierlijke voeding , lokaal en seizoensgebonden voeding, het zoveel mogelijk vermijden van ultrabewerkte voeding en het tegen gaan van voedselverspilling.
10.2.2 Afvalbeleid
Volgens OVAM dient de Stad Antwerpen zijn restafvalcijfer terug te dringen naar 193 kg/inwoner tegen 2022. Rekening houdend met de demografische en stedelijke context is dit een ambitieus cijfer. De dienst Stadsreiniging wil de drempels voor gescheiden afvalaanbieding voor de inwoners nog verder verlagen. Perfect recycleerbare fracties die niet aan huis worden opgehaald, verdwijnen vaak nog in de restfractie. Om haar restafvalcijfer verder te doen dalen, heeft de stad Antwerpen deze legislatuur sterk ingezet om de drempel tot recycleren verder te verlagen. De POP UP recyclageparken werden uitgebreid naar 26 stuks per jaar. Hierbij strijkt een volledig recyclagepark neer in de buurt.
Ondanks het succes van POP UP is het organiseren van een heel recyclagepark in sommige buurten praktisch onhaalbaar. Om die reden werden de Recyclagepunten in het leven geroepen. Het gaat om nog kleinere mobiele recyclageparken waar je met fracties terecht kan, die je te voet of met de fiets kan brengen. Door de dagelijkse inzet op vaste locaties, afwisselend in alle stadswijken, hopen we dat burgers hun weg makkelijk blijven vinden naar deze extra recyclagehubs. Met de campagne ‘FC Minder Afval’ wil de stad Antwerpenaars sensibiliseren om gedurende 100 dagen te leven met minder afval. Ook zal er volop ingezet worden op de strijd tegen sluikstort. De eigen werking zal verder geoptimaliseerd worden door een verdere uitrol van vulgraadsensoren en compacterende papiermanden. Op deze manier reduceren we ook het transport nodig voor de ledigingen.
10.2.3 Een circulaire Groendienst
Onder de noemer ‘Deelhout’ streeft de groendienst er naar om het hout van gevelde bomen waar mogelijk een zo nuttig mogelijk tweede leven te geven. Een eerste keuze is wel om daar waar mogelijk hout te laten liggen in het kader van de biodiversiteit. Omwille van de luchtvervuiling stopte de stad reeds met de verkoop van hout als brandhout. Stammen krijgen een tweede leven bij scholen, jeugdverenigingen of worden via een online veilingsite aangeboden aan houtateliers of zagerijen, … Restpartijen worden afgevoerd naar een biomassacentrale voor de productie van energie.
10.2.4 Circulair bouwen
Woonhaven Antwerpen en AG VESPA nemen deel aan de Vlaamse Green Deal Circulair Bouwen. Het gaat de leerlessen over circulariteit en klimaatrobuustheid verwerken in haar projecten en wil door kennisdeling met de stad hierin nog groeien. Circulair bouwen gaat uit van de idee dat een gebouw tijdens zijn levensduur gemakkelijk aanpasbaar is en uiteindelijk ook eenvoudig te demonteren, zodat het materiaal later makkelijk hergebruikt kan worden.
10.2.5 Water
Om de afhankelijkheid van drinkwater terug te dringen, zet de stad ook volop in op het hergebruik van alternatieve bronnen als hemelwater, gezuiverd afvalwater en bemalingswater (als dit bemalingswater niet kan worden geretourneerd). Dit gebeurt onder andere via regelgeving en sensibilisering rond individuele regenputten, de aanleg van collectieve regenputten en onderzoek naar een stadsnetwerk. Meer informatie hierover kan worden teruggevonden in hoofdstuk 7.
10.2.6 Duurzame evenementen
Het Bestuursakkoord stelt de transitie naar een duurzame organisatie van evenementen in de stad voorop. We geven maximaal zelf het goede voorbeeld op de stedelijke evenementen. De focus ligt op afvalbeheer met herbruikbare materialen, energie met het aanbieden van netstroom in plaats van generatoren en mobiliteit met de aanmoediging van alternatieve vervoersmodi zoals water- en fietstransport door lokale leveranciers. Vanaf 1 januari 2020 is een Vlaamse wetgeving van kracht waardoor het gebruik van wegwerpbekers niet meer wordt toegestaan op evenementen. Door het inzetten van herbruikbare bekers verkleint de afvalberg aanzienlijk. Vanaf 1 januari 2022 zal ook de verplichte invoering van herbruikbaar cateringmateriaal volgen. Een interne werkgroep ‘verduurzamen events’ werkt hiervoor concrete acties uit zoals mobiele tapkranen en wasstraten, vaste elektriciteits- en wateraansluitingen,... Bij het EcoHuis kunnen herbruikbare bekers gratis ontleend worden voor feestjes en kleine evenementen. Op grotere schaal zorgt het team van BOF (Bijzondere Opdrachten en Feestmateriaal) hiervoor bij grote stadsevenementen zoals het Bollekesfeest en de kleine buurtfeesten.
We streven naar klimaatneutrale evenementen, waarbij onder meer dieselgeneratoren plaats maken voor met groene stroom gevoede batterijen.
39 Dit is de broeikasgasuitstoot die veroorzaakt wordt door de binnenlandse consumptie. Veel van de geconsumeerde goederen en diensten hebben lange productieketens die vaak ook zorgen voor broeikasgasemissies buiten de grenzen van het land of de regio.
Campagne FC Minder Afval
© Stad Antwerpen
Bij het EcoHuis kunnen herbruikbare bekers gratis ontleend worden voor feestjes en kleine evenementen.
© Gianni Camilleri
10.
Circulaire
stad
10.2 Maatregelen
10.1 Wat doen we al?
Een goed stedelijk klimaatbeleid kijkt verder dan het energiegebruik op het eigen grondgebied. Onze koolstofvoetafdruk39 hangt namelijk niet enkel af van de omvang en de aard van energie die we in de stad gebruiken en opwekken, maar ook van de ontginning, productie, transport en consumptie van producten en het voedsel dat we consumeren en de verwerking van afval dat hieruit ontstaat.
In een circulaire stad worden grondstoffen en producten zoals water, energie of materialen opnieuw gebruikt in andere producten of toepassingen in plaats van dat ze wegstromen of weggegooid worden. Sommige producten worden bijvoorbeeld hersteld, hebben een hoge tweedehandswaarde of kunnen makkelijk uit elkaar gehaald worden en omgevormd worden tot nieuwe producten. Dit heeft een belangrijke impact op de klimaatdoelstellingen. Grondstoffen zijn immers eindig. Maar niet alle producten en diensten die we gebruiken hebben het potentieel van circulariteit. Voor deze producten is klimaatbewust aankopen belangrijk.
In een circulaire stad zetten we in op maximaal en slim hergebruik van grondstoffen, producten en materialen.
10.1 Wat doen we al?
10.1.1 Proefprojecten rond circulariteit
Bewoners uit Antwerpen Zuid gebruiken minder energie, water en materialen en produceren minder afval in het proefproject ‘Circulair Zuid’. Met behulp van slimme technologie en via opdrachten in het dagelijkse leven zien we een gedragsverandering naar circulair leven bij bewoners ontstaan. Dit project werkt met mensen en vertrekt van het gedrag van mensen. Via activiteiten en incentives kregen zij de kans om op een gemakkelijke manier kleine stapjes te zetten richting circulair gedrag.
De ‘Gedempte Zuiderdokken’ zijn dan weer een voorbeeld van hoe infrastructuur en grootschalige projecten een driver voor circulariteit kunnen zijn. Hier zijn daken rondom het plein verbonden met één grote collectieve waterput van 1.500m³, die zowel door de bewoners als door de omgeving (planten en onderhoud van straten) gebruikt zal worden.
10.1.2 Transitie naar circulaire economie: Blue Gate en Blue Chem
Via publiek-private samenwerking worden de terreinen van Petroleum Zuid gesaneerd en herontwikkeld tot Blue Gate Antwerp. De ambities zijn groot. Blue Gate Antwerp wordt een klimaatneutraal bedrijventerrein en is voorbehouden voor bedrijven die innovatie en hergebruik van grondstoffen, circulaire economie, hoog in het vaandel dragen. Het gaat om bedrijven die zich kunnen ontwikkelen door de aanwezigheid van gelijkgezinde en complementaire bedrijven. Zo genereert het ene bedrijf reststromen die elders binnen het bedrijfsterrein als grondstoffen gebruikt kunnen worden, en omgekeerd. De ligging van de site aan de Schelde en vlakbij het centrum biedt alle troeven om goederentransport slim en efficiënt te organiseren via binnenvaart of via het stadsdistributienetwerk.
BlueChem, incubator voor duurzame chemie, past naadloos in de ambitieuze visie van Blue Gate Antwerp. Het is een unieke samenwerking tussen overheid, industrie en kennisinstellingen met als doelstelling groeibedrijven helpen om duurzame innovaties te ontwikkelen voor de chemie van de toekomst. BlueChem zal inzetten op de valorisatie van afval- en nevenstromen, procesoptimalisatie, de ontwikkeling van hernieuwbare chemicaliën en duurzame producten.
10.1.3 Kringwinkel, Repair Cafés en circulaire mode
Door te delen, herstellen en hergebruiken hebben we minder snel nieuwe spullen nodig en besparen we op grondstoffen en energie. Repair Cafés zijn ondertussen ingeburgerd in Antwerpen: mensen herstellen er hun fiets, elektrisch toestel of kleding met de hulp van vrijwilligers. Het netwerk van De Kringwinkel en andere tweedehandszaken stimuleren de levensduurverlenging van producten en besparen zo op grondstoffen en energie.
In Stadslab 2050 nemen we heel wat duurzame toekomstuitdagingen op. Als modestad gingen we op zoek naar innovatieve experimenten en projecten rond een circulaire economie voor de modeketen. Binnen dit ‘Fashion flows traject’ ontstond ‘Close the Loop’ uit een samenwerking tussen Flanders DC en Vlaanderen Circulair. ‘Close the Loop’ is het online platform dat de mode-industrie gidst naar een circulaire aanpak. Ook onderzocht Stadslab 2050 de bijdrage van de deeleconomie aan het toekomstperspectief van een duurzame stad in 2050. Het project ‘De delende stad’ wil de ontwikkeling van een duurzame economie versnellen in Antwerpen en onderzoekt de rol van de stad vanuit verschillende invalshoeken (als facilitator, regelgever, netwerkpartner, economische speler).
10.2 Maatregelen
10.2.1 Voeding
De productie, verwerking en distributie van voeding hebben een belangrijk aandeel in de totale broeikasgasuitstoot. Hoe voeding wordt geproduceerd, getransporteerd, verwerkt, verpakt, verkocht, bereid en uiteindelijk geconsumeerd of verloren gaat, al deze handelingen en keuzes dragen bij tot de impact van de voedselketen op het klimaat. De stad Antwerpen ontwikkelt daarom in samenwerking met lokale partners een lokale verbindende voedselstrategie. In afwachting hiervan geeft de stad Antwerpen alvast het goede voorbeeld.
Met de oprichting van een Opslag- en distributiecentrum (ODC) in 2017 heeft de stad een structurele logistieke ondersteuning voor de voedselhulp gecreëerd. Door het bundelen van verschillende processen zal de voedselketen met één schakel verlengd worden en zullen bijgevolg grotere volumes voedsel toch nog geconsumeerd kunnen worden in plaats van weggegooid of vernietigd te moeten worden.
De stad Antwerpen heeft deze legislatuur ook budget voorzien om gezonde schoolmaaltijden aan te bieden op kleuter- en lagere scholen van de verschillende schoolnetten. Dit aanbod zal maximaal gestoeld worden op duurzame principes zoals verhoudingsgewijs meer plantaardige dan dierlijke voeding , lokaal en seizoensgebonden voeding, het zoveel mogelijk vermijden van ultrabewerkte voeding en het tegen gaan van voedselverspilling.
10.2.2 Afvalbeleid
Volgens OVAM dient de Stad Antwerpen zijn restafvalcijfer terug te dringen naar 193 kg/inwoner tegen 2022. Rekening houdend met de demografische en stedelijke context is dit een ambitieus cijfer. De dienst Stadsreiniging wil de drempels voor gescheiden afvalaanbieding voor de inwoners nog verder verlagen. Perfect recycleerbare fracties die niet aan huis worden opgehaald, verdwijnen vaak nog in de restfractie. Om haar restafvalcijfer verder te doen dalen, heeft de stad Antwerpen deze legislatuur sterk ingezet om de drempel tot recycleren verder te verlagen. De POP UP recyclageparken werden uitgebreid naar 26 stuks per jaar. Hierbij strijkt een volledig recyclagepark neer in de buurt.
Ondanks het succes van POP UP is het organiseren van een heel recyclagepark in sommige buurten praktisch onhaalbaar. Om die reden werden de Recyclagepunten in het leven geroepen. Het gaat om nog kleinere mobiele recyclageparken waar je met fracties terecht kan, die je te voet of met de fiets kan brengen. Door de dagelijkse inzet op vaste locaties, afwisselend in alle stadswijken, hopen we dat burgers hun weg makkelijk blijven vinden naar deze extra recyclagehubs. Met de campagne ‘FC Minder Afval’ wil de stad Antwerpenaars sensibiliseren om gedurende 100 dagen te leven met minder afval. Ook zal er volop ingezet worden op de strijd tegen sluikstort. De eigen werking zal verder geoptimaliseerd worden door een verdere uitrol van vulgraadsensoren en compacterende papiermanden. Op deze manier reduceren we ook het transport nodig voor de ledigingen.
Campagne FC Minder Afval
© Stad Antwerpen
10.2.3 Een circulaire Groendienst
Onder de noemer ‘Deelhout’ streeft de groendienst er naar om het hout van gevelde bomen waar mogelijk een zo nuttig mogelijk tweede leven te geven. Een eerste keuze is wel om daar waar mogelijk hout te laten liggen in het kader van de biodiversiteit. Omwille van de luchtvervuiling stopte de stad reeds met de verkoop van hout als brandhout. Stammen krijgen een tweede leven bij scholen, jeugdverenigingen of worden via een online veilingsite aangeboden aan houtateliers of zagerijen, … Restpartijen worden afgevoerd naar een biomassacentrale voor de productie van energie.
10.2.4 Circulair bouwen
Woonhaven Antwerpen en AG VESPA nemen deel aan de Vlaamse Green Deal Circulair Bouwen. Het gaat de leerlessen over circulariteit en klimaatrobuustheid verwerken in haar projecten en wil door kennisdeling met de stad hierin nog groeien. Circulair bouwen gaat uit van de idee dat een gebouw tijdens zijn levensduur gemakkelijk aanpasbaar is en uiteindelijk ook eenvoudig te demonteren, zodat het materiaal later makkelijk hergebruikt kan worden.
10.2.5 Water
Om de afhankelijkheid van drinkwater terug te dringen, zet de stad ook volop in op het hergebruik van alternatieve bronnen als hemelwater, gezuiverd afvalwater en bemalingswater (als dit bemalingswater niet kan worden geretourneerd). Dit gebeurt onder andere via regelgeving en sensibilisering rond individuele regenputten, de aanleg van collectieve regenputten en onderzoek naar een stadsnetwerk. Meer informatie hierover kan worden teruggevonden in hoofdstuk 7.
10.2.6 Duurzame evenementen
Het Bestuursakkoord stelt de transitie naar een duurzame organisatie van evenementen in de stad voorop. We geven maximaal zelf het goede voorbeeld op de stedelijke evenementen. De focus ligt op afvalbeheer met herbruikbare materialen, energie met het aanbieden van netstroom in plaats van generatoren en mobiliteit met de aanmoediging van alternatieve vervoersmodi zoals water- en fietstransport door lokale leveranciers. Vanaf 1 januari 2020 is een Vlaamse wetgeving van kracht waardoor het gebruik van wegwerpbekers niet meer wordt toegestaan op evenementen. Door het inzetten van herbruikbare bekers verkleint de afvalberg aanzienlijk. Vanaf 1 januari 2022 zal ook de verplichte invoering van herbruikbaar cateringmateriaal volgen. Een interne werkgroep ‘verduurzamen events’ werkt hiervoor concrete acties uit zoals mobiele tapkranen en wasstraten, vaste elektriciteits- en wateraansluitingen,... Bij het EcoHuis kunnen herbruikbare bekers gratis ontleend worden voor feestjes en kleine evenementen. Op grotere schaal zorgt het team van BOF (Bijzondere Opdrachten en Feestmateriaal) hiervoor bij grote stadsevenementen zoals het Bollekesfeest en de kleine buurtfeesten.
We streven naar klimaatneutrale evenementen, waarbij onder meer dieselgeneratoren plaats maken voor met groene stroom gevoede batterijen.
Bij het EcoHuis kunnen herbruikbare bekers gratis ontleend worden voor feestjes en kleine evenementen.
© Gianni Camilleri
39 Dit is de broeikasgasuitstoot die veroorzaakt wordt door de binnenlandse consumptie. Veel van de geconsumeerde goederen en diensten hebben lange productieketens die vaak ook zorgen voor broeikasgasemissies buiten de grenzen van het land of de regio.