Een klimaatrobuuste stad worden en 50 tot 55 % minder CO₂-uitstoten: aan die doelstellingen wil de stad Antwerpen als stadsorganisatie een grote bijdrage leveren. Wat we vragen van onze burgers, bedrijven en organisaties, doen we ook zelf. Meer nog: de stad wil andere partijen stimuleren en enthousiasmeren via zichtbare initiatieven aan stadsgebouwen en in het straatbeeld. 

Met de ondertekening van het eerste ‘Burgemeestersconvenant’ in 2009, engageerde Antwerpen zich om tegen 2020  minstens 20% minder CO₂ uit te stoten, vergeleken met 2005. Voor de eigen stedelijke werking wilden we nog een ambitieniveau hoger gaan: tegen 2020 de CO₂-uitstoot verminderen met 50%.  De meest recente cijfers geven aan dat de stedelijke diensten (wagenpark inbegrepen) hun CO₂-uitstoot al in 2018 verminderden met 38%, met andere woorden dichtbij de doelstelling van  -50% in 2020.  De daling in CO₂–uitstoot is te danken aan de overschakeling op groene stroom en het verduurzamen van het stedelijk vastgoed. In 2009 werden administratieve diensten, verspreid over tientallen locaties in de stad, gecentraliseerd naar een volledig gerenoveerd en energiezuinig kantoorgebouw ‘Den Bell’. Daarnaast heeft de stad een Energiebeheercel die energiebesparende investeringen uitvoert in stadsgebouwen. De stad Antwerpen organiseert in de wintermaanden tevens ‘WerKlimaat’. Met dit initiatief motiveert de stad haar eigen medewerkers om zuinig om te gaan met energie tijdens de koudste maanden.

9.1.1 Dienstvervoer delen in Cambio-netwerk, fietsleasing en elektrische cargofietsen

Als stad willen we een voortrekkersrol spelen in de modal shift. De eigen personeelsleden van groep Antwerpen (stad en autonome diensten) gebruiken voor dienstverplaatsingen de laatste jaren opvallend vaker de fiets, e-fiets, deelfiets of e-wagen. Een aantal dienstvoertuigen van de stad wordt via Cambio gedeeld met burgers. Op deze manier worden de voertuigen optimaal benut en dragen we bij aan het aanbod van deelmobiliteit in de stad. 

In 2018 werd de fietsleasing voor personeelsleden ingevoerd. Hierbij kunnen medewerkers van de stad aan voordelige tarieven een fiets leasen voor woon-werkverkeer. Eind 2019 waren er +/- 400 personeelsleden die met een leasefiets reden. De stad zette onlangs een raamcontract in de markt voor (elektrische) cargofietsen en bijhorende laadinfrastructuur. 

9.2 Doelstellingen

Net als in het vorige klimaatplan wil de stadsorganisatie voor haar eigen CO₂-vermindering verder gaan dan de algemene plandoelstelling. De stad zal dit realiseren door groene stroom en groen gas in gebouwen te gaan gebruiken en door het stedelijk patrimonium verder energiezuiniger te maken en voertuigen te verduurzamen.

9.1.2 Klimaatrobuuste stadsgebouwen

De stad verduurzaamt ook haar vastgoed. Op vlak van vergroening sprong de  gevel van de Permeke bibliotheek op het De Coninckplein in het oog. Deze werd reeds ingericht als een innovatieve geveltuin. Voor het onderhoud van de planten is er een van op afstand gestuurd irrigatiesysteem ingebouwd dat via sensoren continu parameters als temperatuur, bevloeiing, voeding en vochtgehalte monitort en daarop inspeelt. De draagstructuur van de geveltuin is modulair opgebouwd in herbruikbare materialen. Zo kunnen onderdelen afzonderlijk gerecycleerd worden op het einde van de levensduur en kunnen andere modules behouden worden.

9.3.2 Stedelijk wagenpark

Ambitie is het aandeel van zero-emissiewagens in het totale stedelijke personenwagenpark te laten stijgen tot 20% tegen 2030. De stad zet momenteel zijn eerste stappen naar waterstoftechnologie: er worden 2 waterstof-huisvuilwagens ingezet, in het kader van het REVIVE-project (Refuse Vehicle Innovation and Validation). Deze wagens hebben een brandstofcel, een elektrische aandrijflijn en waterstof als range extender³⁸. 

9.3.3 Energiezuinige openbare verlichting

Antwerpen gaat voor 100% LED in 2030. De stad rolt een actieplan uit waarbij de volgende 10 jaar meer dan 40.000 lichtarmaturen van de openbare verlichting versneld vervangen worden door energiezuinige LED-verlichting. 

9.3.4 Port of Antwerp

Aangezien de eigen vloot (sleepboten en baggerschepen) verantwoordelijk is voor meer dan 80% van de CO₂-voetafdruk van Port of Antwerp, zullen ook hier grote inspanningen geleverd worden rond vergroening. De ombouw van een sleepboot naar methanol, de leasing van een nieuwe sleepboot op waterstof en de aanschaf van twee nieuwe hybride handhavingsvaartuigen zijn alvast stappen in die richting. 

9.3.5 Milieuvriendelijk en ethisch verantwoord aankopen

Met haar ‘actieplan duurzame aankopen 2015-2020’ wil de stad haar impact op milieu zoveel mogelijk beperken, alsook milieuvriendelijke, sociale en ethisch verantwoorde productie stimuleren. De uiteindelijke keuze van leverancier wordt mee bepaald door de grondstoffen, het productieproces, de wijze van transport, verpakking van producten, enzovoort. Zo werden de contracten voor schoonmaak en bedrijfskledij al maximaal verduurzaamd. De stad zet verder in op de elektrificatie van het handgereedschap. Zo werd er een raamcontract in de markt gezet voor elektrische robotmaaiers, die werken op zonne-energie. 

De stad zal inzake klimaat en energie op verschillende vlakken een voorbeeldrol blijven spelen: niet alleen als consument en als dienstverlener, maar nog meer als planner, ontwikkelaar, regisseur, handhaver, adviseur, model, producent of toeleverancier.

9.3.6 Duurzaam groenbeheer, toekomstbomen en verticale groene wanden in elk district

Met doordacht beheer, zichtbare en voorbeeldstellende initiatieven blijft de stad werken aan een duurzame groene stad. Duurzaam groen in de stad vraagt expertise: daarom maken we een bomenplan en een stedelijk kader voor graslandbeheer op. De stad maximaliseert het aantal toekomstbomen en maakt deze zichtbaar op het openbaar domein. Een toekomstboom is een boom in een straat waarvoor de stad en haar districten investeren in de ondergrond en standplaats zodat hij voldoende ruimte krijgt om te groeien en oud kan worden. De bomenbank wordt ontwikkeld als een dynamisch instrument en spitst zich toe op de kweek van streekeigen en inheemse variëteiten.  

In de eigen gebouwen van de stad zullen meer groendaken, groene gevels en ontharde buitenruimte komen. De stad gaat minstens negen (stads)gebouwen aankleden met een verticale groene wand, verspreid over de negen districten. In, aan en op Den Bell, symbool voor de stedelijke administratie van de stad, liggen nog kansen om er het meest innovatieve administratief centrum van Vlaanderen van te maken. De stad zet verder in op verduurzaming van Den Bell. Het binnenplein biedt kansen voor ontharding en vergroening. De grote geveloppervlaktes lenen zich tot geveltuinen. De platte daken bieden potentieel als multifunctioneel groendak. Dit wordt, waar mogelijk in co-creatie met bezoekers en werknemers van den Bell, verder onderzocht, vormgegeven en uitgevoerd. Den Bell zal als waterbron voor de stadsparkvijver dienen. 

De elektrische dienstvoertuigen van de stad Antwerpen. Een aantal dienstvoertuigen van de stad wordt via Cambio gedeeld met burgers.
© Toon Grobet

9.1 Wat doen we al?

© Swa De Heel

9.3 Maatregelen

9.3.1 Energie besparen en vernieuwen in stedelijke gebouwen 

De stad zet in op een strategisch vastgoedbeleid. Na het centralisatieproject van de administratieve diensten in 2009 naar den Bell, werken in de toekomst ook verschillende technische diensten samen in één gebouw: de Technische Cluster Noord. Op de Havanasite zullen enkele loodsen afgebroken worden om plaats te maken voor een energiezuinig gebouw. De stad schakelt nog een versnelling hoger wat betreft het verduurzamen van het stedelijk vastgoed. Nieuwbouwprojecten en doorgedreven renovaties worden begeleid op het vlak van duurzaamheid en gedeeld ruimtegebruik. De Energiebeheercel van de stad voert jaarlijks energiebesparende maatregelen door bij bestaande gebouwen. De energiebesparende projecten worden geselecteerd op basis van het besparingspotentieel en de terugverdientijd. Door in te zetten op gedeeld ruimtegebruik maximaliseert de stad de bezetting van haar patrimonium.

Zoals uiteengezet in Hoofdstuk 5 werd in de beheersovereenkomst met het stedelijk vastgoedbedrijf AG VESPA overeengekomen dat AG VESPA met haar strategisch vastgoedbeheer de doelstellingen zal ondersteunen die in het Vlaams regeerakkoord voor lokale besturen zijn ingeschreven op vlak van het terugdringen van broeikasgassen en de vermindering van het energieverbruik in het gebouwenpark.

Zo maakt AG VESPA werk van de jaarlijkse energiebesparing in het gebouwenpark van 2,09% diein het Vlaams regeerakkoord aan lokale besturen is opgelegd. Daarbij kan ook bekeken worden hoe de werking van de Energiebeheercel van AG VESPA kan worden uitgebreid naar het verhuurde en in concessie gegeven patrimonium en naar patrimonium in handen van andere onderdelen van groep stad (Politie, Brandweer, Zorgbedrijf…).

In samenwerkingsovereenkomsten met andere onderdelen van de groep stad kunnen vergelijkbare engagementen worden opgenomen.

Ook het patrimonium van de brandweer wordt vernieuwd. Er wordt geïnvesteerd in energiezuinige maatregelen, het vervangen van de klassieke verlichting door LED-verlichting, het plaatsen van bijkomende isolatie en de herprogrammering van verluchtingssystemen maar ook het plaatsen van zonnepanelen. 

Het patrimonium van de politie wordt eveneens gemoderniseerd. Zo zal het nieuwe gebouw Post X  BREAAM-gecertificeerd³⁷ zijn. De politie streeft ernaar om zijn wagenpark te verduurzamen én om 50% minder CO₂ uit te stoten, om zo mee een modal shift naar 50/50 te realiseren tussen 2020 en 2025 ten opzichte van 2019.

De stad sluit waar mogelijk haar gebouwen aan op het warmtenet. Voor de eigen stedelijke gebouwen zal de stad de haalbaarheid onderzoeken om voor 2030 over te schakelen van aardgas naar CO₂-neutraal hernieuwbaar gas. De stad onderzoekt of ze hiervoor gebruik van kan maken en zet lokale proeftrajecten op. Tevens wordt bekeken of het biogas uit de vergisting van selectief ingezameld GFT afval opgewerkt kan worden tot biomethaan voor de vergroening van het aardgasverbruik in de eigen warmtekrachtkoppelingen (WKK’s). 

Stedelijk Onderwijs 

Het Stedelijk Onderwijs zorgt, voor het behoud van capaciteit door het bouwen, renoveren en onderhouden van zijn schoolgebouwen tot kwalitatieve en gezonde leer- en werkomgevingen. Ze creëert zo duurzame en toekomstbestendige schoolgebouwen. Het Stedelijk Onderwijs realiseert mee de klimaatdoelstellingen van de stad met energiebesparende maatregelen en meer groen in buitenruimtes. 

In het masterplan 2020-2025 stelt het Stedelijk Onderwijs een duidelijk doel voorop met betrekking tot energie-efficiëntie met een energiebesparing van 5 GWh. De vooropgestelde energiebesparende maatregelen worden gedeeltelijk uitgevoerd binnen het huidige contract met Fluvius. Daarnaast onderhandelt het AG Stedelijk Onderwijs met Fluvius over een tijdelijke, nieuwe overeenkomst voor bijkomende vastgoedprojecten in 2020-2021. 

Het masterplan heeft ook de ambitie om 18 speelplaatsen te vergroenen/ontharden. 

Het Zorgbedrijf 

Het Zorgbedrijf zet al jarenlang in op energie-efficiëntie. Energieverslindende Woonzorgcentra worden vervangen, waardoor het Zorgbedrijf, ondanks een groei, toch energiebesparend is. 

Het sluit waar mogelijk haar gebouwen aan op het warmtenet. De stad onderzoekt nog de haalbaarheid om voor 2030 over te schakelen van aardgas naar CO₂-neutraal hernieuwbaar gas en zet lokale proeftrajecten op.

37 BREAAM: staat voor Building Research Establishment Environmental Assessment Method en is een duurzaamheidskeurmerk voor het realiseren van duurzame gebouwen met minimale milieu-impact.

38 Een kleine verbrandingsmotor in een elektrische auto, die uitsluitend dient om de accu op te laden.