6 Deze nota is raadpleegbaar op Vlaamse langetermijnrenovatiestrategie voor gebouwen 2050 | Vlaanderen.be

10 Het primair energieverbruik is meer dan het energieverbruik op de elektriciteits- en gasmeter. Bij de cijfers op de meter moeten bijvoorbeeld het energieverbruik van de PV-panelen op het dak en de energieverliezen van de elektriciteit afgenomen van het distributienet (inclusief verliezen bij productie) bijgeteld te worden. De primaire energie is dus het totaal van alle energie, inclusief verliezen bij productie, opslag en transport, die nodig is om de vraag naar energie van eindgebruikers te dekken.

9 Dit wordt verduidelijkt in de Onderbouwingsnota

12 Het E-peil is een score die aangeeft hoe energiezuinig een gebouw is. Hoe lager het E-peil, hoe energiezuiniger het gebouw is. Het behalen van het E-peil is een van de EPB-eisen (energieprestatieregelgeving) voor een nieuw gebouw of bij een ingrijpende energetische renovatie.

14 Het Renovatiepact is een plan om elke woning in Vlaanderen energiezuinig te maken tegen 2050.

13 B2B-platform waarop vraag en aanbod naar energie-efficiëntie en hernieuwbare energie bij horeca, retail, lichte industrie, kantoren en appartementen worden samengebracht.

11 Fluvius is de netbeheerder van elektriciteit en aardgas in alle Vlaamse gemeenten.

8 AG Vespa is het Autonoom Gemeentebedrijf voor vastgoedbeheer en stadsprojecten van de stad Antwerpen.

7 Energiescan: snelle doorlichting van het energieverbruik van een woning waarbij de uitvoerder van de energiescan ook meteen kleine energiebesparende maatregelen kan uitvoeren.

Het PAKT is een initiatief van creatieve ondernemers en stadsboeren die samen een bruisend ecosysteem vormen.
© De Volle Grond

We zetten proefprojecten op die de koppeling maken tussen energiedoelstellingen, sociale doelstellingen en empowerment van kansengroepen in Antwerpen. Binnen deze proefprojecten zal de stad een faciliterende en verbindende rol spelen door als matchmaker partijen bijeen te brengen en te ondersteunen in hun zoektocht naar betaalbare energetische oplossingen voor de kwetsbare  doelgroepen in de stad. Hierbij wordt in eerste instantie gekeken naar lokale en collectieve initiatieven rond hernieuwbare energie, het leasen van energiezuinige installaties en deeleconomie (met inbegrip van deelmobiliteit).

Ook zal de stad Antwerpen in haar eigen werking en diensten een laagdrempelige en allesomvattende adviesverlening op maat van kwetsbare huiseigenaars uitbouwen, die het hen eenvoudiger zal maken om mee aan de energietransitie te werken.

Woonhaven en de andere sociale huisvestingsmaatschappijen blijven verder fors investeren in de grondige energetische renovatie en het onderhoud van het sociaal woningareaal. Tussen 2019-2030 worden er gemiddeld 650 wooneenheden per jaar met een energiepeil van E60 opgeleverd. 

3.3.8 Stad renoveert en bouwt voorbeeldpanden

Met AG VESPA, het autonoom gemeentebedrijf voor vastgoed en stadsprojecten in Antwerpen, blijft de stad verkrotting en stadskankers aanpakken en wil de stad voorbeeldstellende renovaties realiseren. Het bedrijf speelt in op maatschappelijke uitdagingen op vlak van demografie, duurzaamheid, ontwikkeling van stadsdelen en nood aan nieuwe woonvormen. 

Zo worden aan het Houtdok in de Cadixwijk een 25-tal gezinsvriendelijke wooneenheden op een duurzame manier gebouwd in het kader van het Antwerps Woonmodel. Duurzaamheid zal als graadmeter worden verankerd in dit project. AG VESPA wil het Begijnhof volledig restaureren en renoveren. Dankzij een volledige restauratie, zal het nieuwe Begijnhof verschillende types woningen hebben, aan betaalbare huurprijzen. De Fierensblokken worden bijzonder energetisch gerenoveerd. Zonnepanelen en zonneboilers doen hun intrede. In de Arenawijk in Deurne-Zuid wordt het deel van de woningen aan de Zuidrand behouden en gerenoveerd tot private woningen, de Noordrand wordt afgebroken en vervangen door nieuwbouw van sociale en bescheiden woningen met bijkomende openbare functies. 

3.3.7 Energiearmoede aanpakken

De strijd tegen armoede is een strategische doelstelling van de stad. De energiefactuur aanpakken is hierbij een belangrijke sleutel. We willen ervoor zorgen dat de energiefactuur voor iedereen betaalbaar is op het einde van de maand. Leegstand en verkrotting pakken we hard aan. Ze halen het imago en de levenskwaliteit van een wijk naar beneden. Door de strijd op te voeren tegen huisjesmelkerij, leegstand en verkrotting, wordt de kwaliteit van het woonaanbod en handelspanden verbeterd. De stad ontwikkelt hiervoor “Huurzorgbeheer”. Hierbij kunnen eigenaar-verhuurders verwaarloosde en leegstaande panden overlaten aan het sociaal verhuurkantoor dat vervolgens instaat voor de renovatie en verhuur. De kost wordt gerecupereerd via huurinkomsten. 

De stad neemt ook deel aan het Vlaams Noodkoopfonds. Vanuit dit rollend fonds kunnen OCMW’s in samenwerking met hun Energiehuis financiële ondersteuning bieden aan noodkopers om hun woningen te doen beantwoorden aan de minimale vereisten uit de Vlaamse Wooncode en aan de energetische doelstellingen van het Renovatiepact¹⁴.

De stad werkt ook het advies- en begeleidingsprogramma voor kansengroepen verder uit: het bereik van de energiescans, de basisdienst voor sociale doelgroepen, wordt verbreed. Zo kunnen zoveel mogelijk doelgroepen genieten van het gratis energieadvies, de installatie van energiebesparende producten en de energierenovatie-begeleiding. 

3.3.6 Derde partij financiering met terugbetaling via energiefactuur

De renovatie-uitdaging is heel groot. Slechts 4 op de 10 woningen in Antwerpen wordt bewoond door de eigenaar ervan. Bij de eengezinswoningen (huizen) is dat minder dan één op vier. Een (over)groot deel van het Antwerps woonpatrimonium wordt dus verhuurd. Verhuurders zijn echter vaak terughoudend om te investeren in energiebesparende maatregelen of hernieuwbare energie omdat de kosten voor hun rekening zijn en de baten voor de huurder (de zogenaamde “split-incentive”). Ook bij huurders blijven ingrijpende investeringen uit omdat ze geen zekerheid hebben dat ze lang genoeg in de woning kunnen blijven wonen om de investering terug te verdienen. Bovendien ontbreekt het huurders en verhuurders die wel willen investeren, vaak aan de nodige investeringsmiddelen.

Een mogelijke oplossing voor het slechten van deze drempels, is de invoering van een regeling waarbij een derde partij de prefinanciering voor haar rekening neemt en wordt terugbetaald via de besparingen op de energiefactuur. Men spreekt over een terugbetaling “via de meter”. Als het gaat om rendabele investeringen waarvan de afbetaling zo wordt gespreid dat de maandelijkse afbetalingskost (via toeslag op de elektriciteitsfactuur) gelijk of lager ligt dan de uitgespaarde energiekost, lijdt de bewoner geen koopkrachtverlies. Door de koppeling van de terugbetaling aan het gebouw (geïnstalleerde meter) in plaats van aan de huurder of eigenaar, betaalt de huurder de investering mee af zo lang hij of zij er effectief van geniet. Een verhuis of verkoop leidt niet tot extra administratie of transactiekosten of tot een versnelde aflossing van de lening. Die aflossing blijft – voor de duur van de afbetaling – via de meter plaatsvinden. De eigenaar/verhuurder heeft er voordeel bij doordat de op deze wijze gefinancierde investering finaal een waardevermeerdering van het vastgoed oplevert. 

We willen samen met netbeheerder Fluvius en met andere partners onderzoeken of, en hoe we een dergelijk systeem kunnen opzetten en of de “vergoeding” voor de geleverde energiedienst of terugbetaling van de voorgefinancierde investering een onderdeel kan vormen van de elektriciteitsfactuur. We bekijken ook of het AG Energiebesparingsfonds de prefinanciering op zich kan nemen, de premies van de netbeheerders er mee in kan verwerken en desgevallend “groepsaanbestedingen” kan organiseren. 

3.3.5 Een vernieuwde bouwcode voor de stad

In deze beleidsperiode wil de stad eveneens haar bouwcode actualiseren. Een bouwcode bevat verplichtingen en richtlijnen waaraan bij de bouw van een woning of pand dient te worden voldaan. Bedoeling van de actualisatie is de bouwcode te vereenvoudigen en op een doeltreffende manier bij te dragen aan de leefbaarheid, veiligheid, duurzaamheid en beeldkwaliteit.  Er zal daarbij bekeken worden hoe de huidige bepalingen inzake oplaadvoorzieningen voor elektrische voertuigen en fietsen, groendaken, waterbuffering en - infiltratie en het “warmtenet-ready” bouwen  kunnen verbeterd worden om de doelstellingen van het klimaatplan te helpen realiseren. We gaan ook na hoe de vereenvoudiging kansen kan bieden voor architectonisch en stedenbouwkundig integreerbare concepten voor opzetbouw van verticale windturbines en zonnepanelen.

3.3.4 Energieleningen via AG Energiebesparingsfonds versterken

Financiële drempels zijn en blijven een grote factor in het uitstellen van energierenovaties. Via het Energiebesparingsfonds wenst de stad meer renovatieleningen afgesloten zien voor meer energiebesparende investeringen. We maken verder gebruik van de kansen die de Vlaamse overheid biedt rond het opzetten van energieleningen voor kansengroepen. Met steun van de EIB (Europese Investeringsbank) bekijken we de mogelijkheden om leningen met een langere looptijd en hogere bedragen te verstrekken zodat meer woningen dieper gerenoveerd kunnen worden.

3.3.3 Begeleiding voor collectieve renovatie van appartementsgebouwen

Appartementen maken in Antwerpen 72% van alle wooneenheden uit. Appartementen zijn moeilijker te renoveren dan andere types wooneenheid. De renovatie van volledige appartementsgebouwen heeft uiteraard meer impact op de CO₂-reductie dan een individuele woning. Hiertoe geeft de stad een premie voor het opmaken van een masterplanstudie voor appartementsgebouwen. Zo een masterplan kijkt verder dan een gewoon onderhoud of herstelling, het integreert duurzame langetermijnoplossingen. Verder is er coaching op maat, met het EcoHuis als regisseur, bij de vervolgstappen tot en met het vinden van financiering. Het vinden van een aannemer loopt via Samen Klimaatactief¹³. Samen met de koepel van syndici zet de stad werksessies op over thema’s van het masterplan en zullen ervaringen en goede voorbeelden worden verspreid. 

3.3.2 Het Ecohuis als motor voor inspiratie

Het EcoHuis, een voormalig pakhuis dat in 2003 duurzaam gerenoveerd werd, belichaamt letterlijk en figuurlijk de verregaande publiekswerking rond ecologie en milieu van de stad. Het wil het Vlaams beleid rond energierenovatie versterken, en is dé plek waar de burger advies, begeleiding en showcases krijgt over duurzame renovatie. Het EcoHuis onderzoekt, adviseert en sensibiliseert over (collectief) renoveren, duurzaam wonen, de productie en het gebruik van hernieuwbare energie en streeft naar een integratie waar mogelijk.

De stad wil de omvorming doorzetten van diverse Woonkantoren naar één Woonhuis in het EcoHuis, met diverse antennes. Zo zullen alle diensten rond energie, wonen en energetische renovatie gebundeld zijn op één plek: het EnergieHuis van het AG Energiebesparingsfonds, het centraal Woonkantoor en een klantenkantoor van Fluvius¹¹. Burgers krijgen alle informatie en ondersteuning met betrekking tot duurzaam (ver)bouwen en wonen bij één loket, zoals over slim energie- en watergebruik, de vergroening van de woonomgeving, premies, vergunningen en goedkope leningen, huur- en conformiteitsattesten. Bewoners die ingrijpend wensen te renoveren richting een E-peil¹² E-60 of E-30,  krijgen een begeleidingstraject van A tot Z.

3.3.1 Woonkwaliteit als motor voor woningrenovatie

Een kwalitatieve woning is een woning met minstens een gezond binnenklimaat, goede verluchting en een lage energieprestatie. Voor woningen stelt ook Vlaanderen al ettelijke jaren hoge kwaliteitseisen die in regelgeving zijn gegoten. Een algemene opwaardering van de woonkwaliteit is een van de belangrijkste doelstellingen van de stad Antwerpen.  We kiezen resoluut voor de renovatie van het woonaanbod in onze stad. De inspanningen voor energiebesparing hebben immers ook een belangrijk positief effect op de maandelijkse energiefactuur. We streven naar het klimaatneutraal maken van het woonareaal,  zodat steeds meer woningen aangepast zijn aan de hedendaagse normen en langer kwaliteitsvol blijven.

De inspiratienota ‘Ruimte geven aan de stad van morgen’ omvat de speerpunten voor een globale ruimtelijke toekomstvisie voor Antwerpen met een tijdshorizon tot 2050. Ze vormt de basis voor het nieuwe Strategisch Ruimteplan Antwerpen (SRA) dat in opmaak is. Een aangenaam en energiezuinig woonklimaat wordt nagestreefd in drie generieke thema’s: levendige woonstad, slimme netwerkstad en veerkrachtig landschap. In de levendige woonstad worden klimaatvraagstukken zoals productie van lokale hernieuwbare energie, renovatie versus sloop en hernieuwbouw, geïntegreerd in het gewenste toekomstbeeld op vernieuwing van de stedelijke wijken.

3.3 Maatregelen

3.2 Doelstellingen

Volgens de onderbouwingsnota in bijlage 2, zullen de maatregelen met betrekking tot energiebesparing binnen het domein ‘Wonen’ zorgen voor 18%⁹ van de broeikasgasreducties die volgens dit plan tegen 2030 nodig zijn . 

Voor wonen zullen we voornamelijk inzetten op de vernieuwingsgraad van woningen, zowel appartementen als ééngezinswoningen, om deze reductie te behalen. Een inhaalbeweging in het aantal grondige renovaties van de bouwschil (daken, ramen, muren, vloeren) leidt ertoe dat over de periode 2020-2030 de vernieuwingsgraad van woningen toeneemt tot gemiddeld 2,5% per jaar. Daarbij liften we mee met de stimuli die de Vlaamse overheid voorziet bij sleutelmomenten zoals het veranderen van eigenaar en zetten we maximaal in op het begeleiden en ondersteunen van Verenigingen van Mede Eigenaars (VMEs). Ook aangepast gedrag in de woning (bijvoorbeeld de verwarming een graadje lager zetten dankzij een slimme thermostaat) en het gebruik van energiezuinigere toestellen en verlichting zorgen voor een lager verbruik. Samen met de grondige bouwschilrenovaties en de renovaties die volgen uit het stapsgewijs verhogen van de minimum energieprestatie-eisen voor bestaande gebouwen, zorgt dit in de periode tot 2030 gemiddeld voor een besparing aan primair¹⁰ energiegebruik van 2,5% per jaar.

Met de jaarlijkse oproep ‘Vernieuwende en alternatieve woonvormen’ ondersteunt de stad woonprojecten die verder gaan dan de bestaande woonvormen. De stad wil zo vernieuwende en alternatieve woonvormen stimuleren en beter inspelen op de nood aan een divers, betaalbaar en energie-efficiënt stedelijk woningaanbod. 

3.1 Wat doen we al?

Alle huishoudens samen bespaarden de afgelopen 15 jaar gemiddeld ongeveer 2,25% energie per jaar. Dit komt omdat mensen in beter geïsoleerde woningen wonen en omdat de toestellen die we gebruiken in de keuken, badkamer en woonkamer energiezuiniger zijn gemaakt. Daarnaast zijn mensen zich meer bewust van de nood om energie te besparen.
 

3.1.1 Burger krijgt advies en begeleiding op vlak van duurzame renovatie

De Antwerpenaar heeft met de diverse Woonkantoren en het EcoHuis een plek voor alle soorten advies op maat, en financiële en technische begeleiding rond wonen, kopen, verkopen, huren en renovatie. Hij kan zich laten inspireren dankzij de vele tips en concreet uitgewerkte voorbeelden rond minder energieverbruik en hernieuwbare energie. Voor sociale doelgroepen, zijn er gratis energiescans⁷ en renteloze energieleningen: 23.733 keer waren er in 2018 aanvragen voor energiescans, samenaankoop groene stroom, groene leningen en energiepremies bij elkaar. Dat is een toename van 72% tegenover 2012.  

Als stad stimuleren we vernieuwbouw via ons grond- en pandenbeleid en stimuleren we vernieuwende en alternatieve woonvormen. Met het stedelijk grond- en pandenbeleid pakt AG VESPA⁸ leegstaande en verkrotte panden aan en brengt deze als kwaliteitsvolle en duurzame woningen opnieuw op de markt. Op die manier krijgt de opwaardering van een aantal stadswijken een impuls. 

Bijna 25% van de CO₂-uitstoot komt nog steeds van onze woningen. Door huizen beter te isoleren, kan de verwarming lager en wordt de energiefactuur goedkoper. Als stad Antwerpen kiezen we daarom resoluut voor de renovatie van het woonaanbod in onze stad.  We maken werk van een kwalitatieve woning voor iedereen. Voor het klimaat is renovatie en niet nieuwbouw  de uitdaging. Naar 2050 stelt de Vlaamse regering in de nota ‘Langetermijnstrategie voor de renovatie van Vlaamse gebouwen’⁶: “Bestaande woongebouwen moeten uiterlijk in 2050 een vergelijkbaar energieprestatieniveau halen als nieuwbouwwoningen met vergunningsaanvraag in 2015”. En daartoe willen wij als stad Antwerpen ons steentje bijdragen.